„Pan Tadeusz” to epopeja narodowa Adama Mickiewicza, która opowiada o życiu szlachty polskiej w XVIII wieku, w okresie przedrozbiorowym. W utworze splatają się wątki miłosne, obyczajowe, polityczne i wojenne. Mickiewicz ukazuje nie tylko obyczaje szlacheckie, ale także duchowy i patriotyczny wymiar Polski, prezentując jej społeczną rzeczywistość w kontekście narodowych zmagań.
I. Wprowadzenie – Soplicowo
Akcja „Pana Tadeusza” rozpoczyna się w Soplicowie, posiadłości należącej do rodziny Sopliców, w której przebywa główny bohater – Tadeusz Soplica. Tadeusz, młody szlachcic, wraca do rodzinnego domu po długim pobycie na studiach w Wilnie. Po powrocie spotyka swoją dawną miłość, Zosię – piękną dziewczynę, wychowaną przez ciotkę, Horeszkównę, która w młodości była zakochana w ojcu Tadeusza. Zosia to również osoba, która łączy dwie zwaśnione rodziny – Sopliców i Horeszków.
II. Ziemiańska obyczajowość
W Soplicowie panuje typowa dla polskiej szlachty obyczajowość. Jest to miejsce, gdzie króluje gościnność, polowanie, zabawy, ale również codzienne napięcia i sprzeczki między sąsiadami. Soplicowie są w sporze z rodziną Horeszków, który to konflikt sięga czasów przeszłych, a szczególnie sporu o majątek. Przez to wśród bohaterów pojawia się wiele napięć, które wpływają na rozwój fabuły.
III. Konflikt między rodzinami Sopliców i Horeszków
W tle miłosnych perypetii Tadeusza pojawia się spór o zamek Horeszków, który po śmierci ostatniego właściciela majątku, Horeszki, przechodzi w ręce Sopliców. Cała ta sytuacja wywołuje konflikty między dwoma rodzinami, które zaczynają toczyć walkę nie tylko o majątek, ale i o honor, ponieważ każda z rodzin uważa się za bardziej szlachetną. Spór ten staje się symbolem zła, które dzieli Polaków i jest jednym z głównych tematów powieści.
IV. Polowanie i przygotowanie do wojny
W tej części utworu opisane są liczne wydarzenia mające miejsce w Soplicowie, w tym tradycyjne polowanie, które ma na celu zbliżenie zwaśnionych stron. W trakcie polowania dochodzi do spotkania z Gerwazym, który prowadzi grupę w obozie myśliwych, oraz Jankiem, który bierze udział w przygotowaniach do wojny. Polowanie i inne wydarzenia stanowią momenty integracji i punkt przełomowy w sprawach osobistych bohaterów.
V. Zajazd – dołączenie do wojny
Początek wojny z Rosją, w której rozgrywają się wydarzenia dotyczące zarówno miłości Tadeusza i Zosi, jak i politycznych spraw w Polsce, także wprowadza do książki dramatyczne elementy. W tym okresie rodzinom grozi zajazd przez Rosjan, którzy znajdują się w konflikcie z polską arystokracją.
VI. Rozwój fabuły
Działania wojenne i kolejne wydarzenia na linii wojna z zaborcami, walki Polaków o narodową niepodległość w tym kontekście wyłaniają się na tle miłosnych perypetii bohaterów. Również obyczajowość i tradycje szlacheckie zaczynają łączyć się z tragizmem narodowym.
„Pan Tadeusz” kończy się wydarzeniami, które są zarysowane w celu ukazania nastrojów politycznych i symbolicznie zakończenia konfliktów wojennych, pokazując siłę oddania narodowi, mimo odmiennych trudności.