„Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall to literacki reportaż oparty na rozmowie z Markiem Edelmanem, jednym z przywódców powstania w getcie warszawskim. Książka ukazuje nie tylko heroiczny opór Żydów wobec Niemców, ale także dramat moralnych wyborów i walkę o ludzką godność w sytuacji beznadziejnej.
Codzienność w getcie i przygotowania do powstania
Marek Edelman, który jako młody człowiek działał w Żydowskiej Organizacji Bojowej, opisuje życie w getcie warszawskim. Głód, choroby, wszechobecna śmierć i świadomość nieuchronnej zagłady sprawiają, że ludzie przestają wierzyć w przyszłość.
Wobec narastających deportacji do obozów zagłady Żydowska Organizacja Bojowa podejmuje decyzję o walce. Edelman podkreśla, że nie chodziło o zwycięstwo – było ono niemożliwe – lecz o wybór sposobu umierania. Bohaterowie powstania woleli umrzeć z bronią w ręku, niż pozwolić się bezwolnie wywieźć do Treblinki.
Powstanie w getcie i jego upadek
19 kwietnia 1943 roku wybucha powstanie. Zaledwie kilkuset bojowników, uzbrojonych głównie w pistolety i butelki z benzyną, przez kilka tygodni stawia opór niemieckiej armii. Mimo ogromnej przewagi Niemców walczą do końca, aż całe getto zostaje spalone, a jego mieszkańcy wymordowani lub wywiezieni.
Edelman, jeden z nielicznych ocalałych, opisuje, jak ostatnie grupy powstańców próbowały ukrywać się w ruinach, a ostatecznie uciekały kanałami na aryjską stronę. Jego wspomnienia pozbawione są patosu – walka była bohaterska, ale także skazana na klęskę.
Po wojnie – lekarz w świecie śmierci
Po wojnie Edelman zostaje lekarzem kardiologiem. Tłumaczy, że po doświadczeniach z getta chce teraz ratować ludzkie życie, by zdążyć przed Panem Bogiem – czyli przed śmiercią, która nieuchronnie przychodzi do każdego.
Podkreśla, że jego praca to kontynuacja tej samej walki – walka o życie, choć w zupełnie innych warunkach. Nie romantyzuje powstania, nie idealizuje bohaterstwa, ale mówi o realnych, tragicznych wyborach, jakie musieli podejmować ludzie w getcie.
Znaczenie reportażu
Hanna Krall nie buduje pomnika bohaterów, lecz ukazuje człowieka w sytuacji granicznej – zmuszonego do walki o przetrwanie, mierzącego się z własnym sumieniem i podejmującego decyzje, które nie mają dobrych rozwiązań.
„Zdążyć przed Panem Bogiem” to poruszające świadectwo historii opowiedzianej bez patosu, ale z głębokim humanizmem. Edelman pokazuje, że bohaterstwo nie zawsze wygląda jak w podręcznikach, a prawdziwa walka o życie trwa nie tylko na polu bitwy, ale także w szpitalu, na sali operacyjnej czy w codziennych, trudnych wyborach.